Nienależne świadczenie akcjonariusza
W myśl przepisu art. 350 §1 zd. 1 k.s.h., akcjonariusze, którzy wbrew przepisom prawa albo postanowieniom statutu otrzymali jakiekolwiek świadczenia od spółki, obowiązani są do ich zwrotu. Przepis ten chroni zatem interesy spółki, w szczególności zaś trwałość i nienaruszalność kapitału zakładowego.
Przedmiotowy obowiązek wystąpi zarówno w sytuacjach, gdy świadczenie zostanie wydane z naruszeniem zakazów wynikających z postanowień prawa lub statutu spółki, jak również kiedy nie ziściły się przesłanki uprawniające do wypłaty danego świadczenia. Pierwszy przypadek zaistnieje m.in. w sytuacjach opisanych w przepisach art. 344 §1, art. 348 §1, art. 355 §3 k.s.h. Czy też, gdy statut spółki zezwala na wykorzystanie określonego kapitału zapasowego lub rezerwowego na precyzyjnie wskazane cele, zaś przeznaczany jest on na wypłatę świadczeń dla akcjonariuszy. Z drugą grupą zdarzeń będziemy mięli do czynienia np. w związku z wypłatą zaliczki na dywidendę, gdy nie zostały spełnione wszystkie z warunków opisanych w przepisie art. 349 §1 k.s.h.
Wobec faktu, że ustawa nie precyzuje, czy chodzi o świadczenia niepieniężne, czy też pieniężne, przyjąć należy iż przedmiotowa regulacja odnosi się do obu ich rodzajów. Przepis ten dotyczy tylko tych świadczeń, które są związane ze stosunkiem spółki, a nie obejmuje innych wypłat otrzymanych na podstawie odmiennych stosunków, np. w oparciu o odrębną umowę między spółką a akcjonariuszem, bądź między udziałowcami. Poczynić wszakże należy istotne zastrzeżenie w odniesieniu do tzw. ukrytych wypłat. Mianowicie, niekiedy celem zakamuflowania faktu przekazywania akcjonariuszowi dodatkowych świadczeń, zawierana jest z nim umowa, w której wynagrodzenie jest zawyżone względem cen rynkowych. W takim wypadku możliwe jest stosowanie przepisów art. 350 k.s.h.
Podmioty zobowiązane do zwrotu
Osobami, na których w pierwszej kolejności spoczywa rzeczony obowiązek są akcjonariusze będący beneficjentami nienależnego świadczenia. Ograniczenie wprost w treści przepisu art. 350 §1 zd. 1 k.s.h. do tej kategorii podmiotów oznacza, że nakaz ten nie może obciążać założycieli oraz podmiotów zależnych w części w jakiej wypłacone im świadczenie nie jest związane z uczestnictwem w spółce.
Ustawodawca przewiduje jeden wyjątek, w przypadku zaistnienia którego akcjonariusz zwolniony jest z obowiązku zwrotu świadczenia. Sytuacja taka będzie miała miejsce, gdy akcjonariusz otrzymał w dobrej wierze udział w zysku spółki.
Członkowie zarządu lub rady nadzorczej, którzy ponoszą odpowiedzialność za ich dokonanie odpowiadają za zwrot solidarnie z odbiorcą wypłaty. W przypadku członków zarządu ich odpowiedzialność związana będzie z wykonaniem czynności prawnych lub faktycznych prowadzących do przekazania mienia spółki akcjonariuszowi. Członkowie rady nadzorczej odpowiadać natomiast będą za brak odpowiedniego nadzoru nad zarządem, a także wyrażenie zgody na dokonanie danej czynności, która prowadzić będzie do przekazania nienależnego świadczenia.
Regulacja ta dotyczy tylko tych spośród członków wskazanych organów, którzy dopuścili do wypłaty na rzecz wspólnika. Odpowiedzialność ta została zatem ukształtowana na zasadzie winy. Solidarna odpowiedzialność pozwala zaś wierzycielowi wybrać podmiot, z którego majątku egzekwowane będzie roszczenie spółki. W przypadku jej spłaty przez członków zarządu albo rady nadzorczej przyznać im należy prawo regresu względem bezprawnie wzbogaconych udziałowców. W innym bowiem razie akcjonariusze mogliby w łatwy sposób uniknąć odpowiedzialności.
Przedawnienie
Ustawa wprowadza odmienne od ogólnych terminy przedawnienia. Podstawowym jest okres trzyletni liczony od dnia wypłaty. Nie dotyczy on jednakże wierzytelności w stosunku do odbiorcy, który wiedział o bezprawności świadczenia. W takiej sytuacji zastosowanie znajdzie ogólny, dziesięcioletni termin przedawnienia (art. 118 i n. k.c.).
Przesłanką zastosowania dłuższego terminu przedawnienia jest wiedza akcjonariusza, nie zaś jego dobra wiara. Stąd też nawet, jeśli odbiorca nie wiedział, ale powinien był wiedzieć o bezprawności świadczenia, obowiązuje trzyletni termin przedawnienia.
Okres przedawnienia względem członków organów spółki będzie natomiast każdorazowo trzyletni.
Fragment pochodzi z:
M. Koralewski, Nienależne świadczenie otrzymane przez akcjonariusza w praktyce notarialnej
LEX dla Notariuszy
http://www.produkty.lex.pl/notariusz