Warunek potestatywny

Warunek stanowi dodatkowe zastrzeżenie umowne, poddane zasadzie swobody umów, którym strony danej czynności mogą zmodyfikować jej konsekwencje prawne, w ten sposób, że powstanie lub ustanie tychże skutków mogą uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (zob. art. 89-94 k.c.).

O ile warunek kazualny nie jest zależny od woli stron, to warunek potestatywny jest od tej woli zależy, zaś warunek mieszany zawiera elementy obu powyższych. Niekiedy z warunku kazualnego wyróżnia się jeszcze warunek zależny od przypadku, czyli zdarzenia którego wystąpienia nie da się przewidzieć na podstawie znanych praw naukowych i doświadczenia. Warunki potestatywne również podlegają dalszemu podziałowi, którego kryterium stanowi stopień nasilenia wpływu osób uczestniczących w danej czynności prawnej na jego ziszczenie się. Dzieląc warunki potestatywne przy użyciu tego wyznacznika otrzymuje się następujące ich rodzaje:

a) warunek potestatywny sensu stricte – jest to zastrzeżenie umowne uzależniające skutki czynności prawnej od odrębnego zdarzenia, czyli takiego które nie stanowi treści danego zobowiązania, przy czym ziszczenie się tego zdarzenia zależne jest od osoby zainteresowanej albo osoby trzeciej. Jako przykłady tego typu zastrzeżeń można wskazać ślub danych osób, czy też spełnienie świadczenia przez dłużnika. Ten ostatni przykład budzi wszakże kontrowersje. Tego typu zastrzeżenie stanowi istotę umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Odnaleźć je można także w konstrukcji art. 18 ust. 1 in fine ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów,

b) warunek czysto potestatywny (condicio potestativa si voluero) – to zastrzeżenie, które uzależnia skuteczność czynności prawnej od tego, czy strona zechce spełnić świadczenie przewidziane w jej treści. Chociaż zastrzeżenia tego typu mają najmniej wspólnego z klasycznym warunkiem, niemniej ich przykładem może być sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego uregulowane w art. 592 k.c., a także tzw. opcja właścicielska zastrzegana w umowach leasingu w oparciu o art. 709 16 k.c., na mocy której korzystający może żądać przeniesienia własności rzeczy będącej przedmiotem leasingu przez finansującego,

c) warunek częściowo potestatywny – to klauzula umowna, która powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej uzależnia od zdarzenia, którego nastąpienie może być jednocześnie wynikiem przypadku lub woli osoby trzeciej oraz woli osoby zainteresowanej. W niektórych przypadkach warunek taki będzie wypełniał równocześnie definicje warunku mieszanego ((condicio mixtae). Przykładem takiego zastrzeżenia może być warunek uzależniający skutki czynności prawnej od dostarczenia przez jedną ze stron rozstrzygnięcia organu administracyjnego (np. zezwolenia, koncesji, pozwolenia, itp.). W takiej bowiem sytuacji ziszczenie się warunku zależy zarówno od strony (musi ona złożyć stosowny wniosek), jak i od organu administracyjnego podejmującego dane rozstrzygnięcie, które w przeważającej liczbie przypadków nie będzie miało charakteru decyzji związanej.

Najczęściej spotykanymi zastrzeżeniami umownymi posiadającymi cechy warunków potestatywnych są wzmiankowane już wyżej przypadki:
1. uzależnienia skutków danej czynności prawnej od spełnienia świadczenia przez dłużnika,
2. klauzule wykorzystywane w prawie handlowym,
3. warunki wprowadzane do umów przedwstępnych.

W obecnym stanie prawnym zastrzeżenia umowne o charakterze czysto potestatywnym nie mogą stanowić warunku w rozumieniu art. 89 k.c. Niemniej, możliwe jest częściowe uzależnienie skutków czynności prawnej od woli jednej ze stron, a częściowo od zdarzeń lub zjawisk zewnętrznych, w tym zależnych od osób trzecich (warunek potestatywny w ścisłym znaczeniu, warunek mieszany). Ze względu jednakże na liczne kontrowersje zgłaszane w doktrynie i orzecznictwie konstruowanie umów zawierających warunki potestatywne powinno odbywać się ze szczególną uwagą.

Fragment pochodzi z:
M. Koralewski, Warunek potestatywny w praktyce notarialnej
LEX dla Notariuszy