System spółek…

System spółek w prawie polskim

Prowadzenie działalności gospodarczej możliwe jest bądź samodzielnie, bądź wspólnie z innymi osobami. Celem ułatwienia tworzenia oraz realizacji wspólnych przedsięwzięć ustawodawca wprowadził do prawa polskiego szereg rodzajów spółek przeznaczonych dla różnego typu działalności. Niniejszy artykuł przybliża pokrótce poszczególne typy spółek wskazując ich odmienności oraz zastosowanie.

I. Rodzaje i typy spółek

I.1 Podstawowe pojęcia

Podstawowym terminem grupującym największą liczbę spółek jest określenie „spółki handlowe”. Pod pojęciem tym kryją się spółki uregulowane w Kodeksie spółek handlowych[1]. Spółki handlowe dzielą się dodatkowo na:

• spółki osobowe, do których zalicza się spółkę: jawną, partnerską, komandytową oraz komandytowo-akcyjną,
• spółki kapitałowe: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną.

Dodatkowo w prawie polskim funkcjonują spółki:

• spółka cywilna – uregulowana w Kodeksie cywilnym[2] stanowi ona formę umowy o prowadzeniu wspólnego przedsięwzięcia przez innych przedsiębiorców,
• spółka europejska (europejska spółka akcyjna) – uregulowana przepisami Unii Europejskiej[3] uzupełnionymi ustawą o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej[4]. Spółka europejska jest spółką kapitałową wzorowaną na konstrukcji spółki akcyjnej, stąd też w zakresie nieuregulowanym do spółki europejskiej stosuje się przepisy o spółce akcyjnej.

I.2 Spółki handlowe a spółka cywilna

Spółki handlowe oraz spółka europejska stanowią odrębne od ich wspólników podmioty praw i obowiązków. Spółki handlowe mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Posiadają zatem zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych.

Wskazane cechy odróżniają je od spółki cywilnej. Z racji tego, że spółka cywilna jest umową, jako podmioty praw i obowiązków występują jej wspólnicy. Wszelkie prawa nabywane są zatem, jako współwłasność łączna wspólników, nie zaś majątek spółki. Podobnie rzecz się ma z obowiązkami i zobowiązaniami, które ciążą na wspólnikach spółki cywilnej, nie zaś na samej spółce. W postępowaniach sądowych i administracyjnych występują również wspólnicy, a nie spółka. Wyjątkiem jest tutaj rozliczanie podatku od towarów i usług – podatnikiem jest bowiem spółka cywilna, która posiada odrębny od każdego ze wspólników numer NIP oraz REGON.

I.3. Spółki osobowe a spółki kapitałowe

Podział ten związany jest z pozycją i rolą wspólników w danym typie spółki. W spółkach osobowych podstawową rolę odgrywają wspólnicy i ich praca. To wspólnicy zarządzają, co do zasady, spółką oraz ponoszą subsydiarną ze spółką oraz solidarną między sobą odpowiedzialność za zobowiązania tworzonej przez nich spółki. Zmiana w gronie wspólników spółek osobowych wiąże się przeważnie z koniecznością zmiany umowy spółki.

Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną, ponoszą zatem samodzielną odpowiedzialność za swoje zobowiązania, za które to wspólnicy nie odpowiadają. Zarządzaniem spółek kapitałowych zajmują się powoływane w nich obligatoryjnie organy, a przekształcenia podmiotowe w gronie wspólników są ułatwione. Ostatnia ze wskazanych cech spółek kapitałowych wynika z występowania w tego typu spółkach udziałów (spółka z o.o.), bądź akcji (spółka akcyjna, spółka europejska), które co do zasady podlegają swobodnemu obrotowi.

II. Charakterystyka i przeznaczenie poszczególnych spółek

II.1 Spółka cywilna

Co do zasady zakładana jest przez przedsiębiorców wpisanych do ewidencji działalności gospodarczej, jako forma prowadzenia wspólnego przedsięwzięcia, niemniej wspólnikami mogą być również inne podmioty, w tym spółki handlowe. Przedsiębiorcami pozostają jednakże wspólnicy, nie zaś spółka. Skutkuje to m.in. tym, że każdy ze wspólników może prowadzić działalność również poza spółką, mienie nabyte przez wspólników w ramach spółki cywilnej stanowi ich współwłasność łączną. Majątek ten nie może zostać podzielony aż do czasu rozwiązania spółki. Zarząd spółką i jej reprezentacja należy do wspólników. Za zobowiązania zaciągnięte w ramach spółki cywilnej odpowiadają solidarnie jej wspólnicy całym swoim majątkiem.

W obrocie gospodarczym występują wspólnicy spółki, za wyjątkiem rozliczeń w podatku od towarów i usług. Podatnikiem tego podatku jest bowiem spółka cywilna, która to wystawia faktury VAT oraz rozlicza i odprowadza podatek.

Spółka cywilna przeznaczona jest do prowadzenia działalności w mniejszym rozmiarze, umożliwia ona również:

• dalsze prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej przez wspólnika w zakresie innym niż działalność spółki,
• skorzystanie z preferencyjnej, obniżonej składki na ubezpieczenie społeczne przez osoby rozpoczynające działalność gospodarczą.

Podstawa prawna: art. 860 – 875 k.c.

II.2 Spółka jawna

Jest spółką osobową, przeznaczoną do prowadzenia działalności gospodarczej przez co najmniej dwóch wspólników. Co do zasady wszyscy wspólnicy biorą udział w zarządzaniu spółką oraz uczestniczą w zyskach i stratach w częściach równych. W umowie spółki możliwe jest jednak odmienne uregulowanie tych kwestii, tzn. wprowadzenie nierównego udziału w zyskach i stratach, a także pozbawienie części wspólników prawa prowadzenia spraw spółki. Można również wprowadzać odmienne zasady reprezentacji spółki (każdy wspólnik samodzielnie, kilku łącznie).

Podstawa prawna: art. 22 – 85 k.s.h.

II.3 Spółka partnerska

Przewidziana została do prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby wykonujące wolny zawód: adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Z uwagi na powyższe Spadkobierca wspólnika może wstąpić na jego miejsce do spółki tylko, jeżeli przewiduje to umowa spółki oraz wykonuje on jeden ze wskazanych w ustawie wolnych zawodów.

Co do zasady, partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Umowa spółki może wszakże przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej.

W spółce partnerskiej może zostać powołany zarząd. Umowa spółki partnerskiej powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Podstawa prawna: art. 86 – 101 k.s.h.

II.4 Spółka komandytowa

W spółce tej wyróżnia się dwa rodzaje wspólników, których odróżnia po pierwsze zakres odpowiedzialności za zobowiązania spółki, po drugie zaś wpływ na zarząd spółką. Spółka komandytowa może zostać zawiązana do prowadzenia działalności gospodarczej.

Wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Komandytariusz odpowiada do wysokości określonej w umowie sumy komandytowej.  Ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza skutkuje jednakże tym, że jego nazwisko nie może zostać wymienione w firmie spółki. Ponadto komandytariusz może być pozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki, a spółkę może reprezentować jedynie jako pełnomocnik. Większość władzy w spółce należy zatem do komplementariuszy.

Spółkę komandytową zawiązuje się najczęściej do realizacji przedsięwzięć, w których kilku wspólników dysponuje znacznie większym wkładem finansowym, bądź doświadczeniem.

Podstawa prawna: art. 102 – 124 k.s.h.

II.5 Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka ta zbliżona jest do spółki komandytowej, posiada jednakże dodatkowe cechy zbliżające ją do spółek kapitałowych, zwłaszcza zaś do spółki akcyjnej. W spółce tej wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Jego kompetencje ograniczają się jednakże do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Sprawami spółki na co dzień zajmują się komplementariusze, w sprawach większej wagi niezbędne jest uzyskanie uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Spółka komandytowo-akcyjna posiadać musi kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 50.000 zł, możliwe jest ustanowienie w niej rady nadzorczej – jest to obligatoryjne, gdy komplementariuszy jest więcej niż 25. W skład rady nadzorczej wchodzą jedynie akcjonariusze. Spółka może emitować również obligacje.

Spółka komandytowo-akcyjna służyć może dokapitalizowaniu przedsiębiorstw w drodze emisji akcji lub obligacji przy jednoczesnym zachowaniu władzy w spółce przez komplementariuszy. Ten rodzaj spółki umożliwia także największy w spółkach osobowych stopień ochrony wspólników przed odpowiedzialnością za zobowiązania spółki – jak była mowa wyżej, akcjonariusze nie odpowiadają za te zobowiązania.

Podstawa prawna: art. 125 – 150 k.s.h.

II.6 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z o.o. jest spółką kapitałową, posiada zatem osobowość prawną i ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania, za które nie odpowiadają wspólnicy. Spółka ta może zostać zawiązana w każdym celu prawnie dopuszczalnym, nie tylko zatem do prowadzenia działalności gospodarczej. Wyjątkami są np. przypadki prowadzenia banku, czy działalności ubezpieczeniowej, dla których ustawa przewiduje inne formy prawne. Spółka posiadać musi kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 5.000 zł oraz zarząd. Powołanie rady nadzorczej jest obligatoryjne, gdy kapitał zakładowy przekracza 500.000 zł a wspólników jest więcej niż 25. Spółka może być zawiązana nawet przez jednego wspólnika, nie może być nim jednak inna jednoosobowa spółka z o.o.

W przypadku braku rady nadzorczej znaczne kompetencje nadzorcze przysługują wspólnikom. Mogą oni także posiadać indywidualne uprawnienia np. do powoływania członków zarządu, czy zwoływania zgromadzenia wspólników. Sami wspólnicy mogą być również członkami organów spółki, mogą oni wszakże wybrać na członków organów spółki także osoby spoza ich grona. Wspólnicy mogą zostać także zobowiązani do dokonywania dopłat na rzecz spółki.

Popularność spółki z o.o. wynika z połączenia w niej wszystkich cech spółki kapitałowej przy jednoczesnym pozostawieniu wielu uprawnień jej wspólnikom. Zwrócić również należy uwagę na fakt, że kapitał zakładowy w spółce z o.o. wynosić musi jedynie 5.000 zł, co również powinno wpływać na jej atrakcyjność, tym bardziej, że wkłady na kapitał mogą zostać pokryte aportem.

Podstawa prawna: art. 151 – 300 k.s.h.

II.7 Spółka akcyjna

Spółka akcyjna jest typową spółką kapitałową przeznaczoną do przedsięwzięć znacznych rozmiarów, chociaż nie koniecznie związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Spółka posiada kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 100.000 zł oraz obligatoryjnie zarząd i radę nadzorczą. Akcjonariusze wykonują swoje kompetencje poprzez walne zgromadzenia oraz uczestnicząc w organach spółki, do których mogą zostać jednakże powołane wyłącznie osoby spoza ich grona. W spółce akcyjnej obowiązkowe jest również utworzenie kapitału zapasowego, możliwe jest również tworzenie kapitałów rezerwowych. Spółka może emitować obligacje.

Spółka akcyjna umożliwia pozyskanie znacznego kapitału poprzez emisję akcji lub obligacji przy jednoczesnym skupieniu władzy w rękach zarządu spółki. W przypadku znacznego rozdrobnienia akcjonariatu pojedynczy akcjonariusze nie mają realnego wpływu na

działalność spółki czerpiąc jedynie korzyści z dywidend wypłacanych z zysku. Podobna sytuacja może wystąpić, gdy w spółce istnieje akcjonariusz większościowy, który ma realny wpływ na podejmowanie uchwał i pozostali drobni akcjonariusze. Ustawa przewiduje wszakże procedury ochrony akcjonariuszy mniejszościowych.

Podstawa prawna: art. 301 – 490 k.s.h.

II.8. Spółka europejska

Spółka ta stanowi odmianę spółki akcyjnej, która działa na obszarze co najmniej dwóch państw członkowskich Unii Europejskiej. Kapitał zakładowy takiej spółki musi wynosić co najmniej 120.000 euro oraz 500.000 zł. Oznacza to, iż jeżeli równowartość ww. kwoty w złotych jest mniejsza niż 500.000 zł, dolną granicę kapitału zakładowego wyznacza kwota 500.000 zł, natomiast gdy równowartość 120.000 euro w złotych przenosi kwotę 500.000 zł, to dolną granicę stanowi 120.000 euro. Spółka europejska powstaje najczęściej na skutek połączenia się kilku spółek działających w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej, bądź poprzez przekształcenie spółki akcyjnej podlegającej wyłącznie prawu krajowemu jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej.

Przepisy regulujące powstanie oraz funkcjonowanie spółki europejskiej znajdują się zarówno w aktach rangi ponadnarodowej, jak również w prawie krajowym. Dodatkowo w zakresie nieuregulowanym zastosowanie znajdują przepisy dotyczącej krajowych spółek akcyjnych.

Spółka europejska przeznaczona jest do prowadzenia przedsięwzięć w bardzo dużym rozmiarze na terytorium co najmniej dwóch państw członkowskich Unii Europejskiej.

Podstawa prawna: akty prawne wskazane w przypisie nr 3.

[1] Ustawa z 8 listopada 2000 roku Kodeks spółek handlowych, Dz.U. z 2000 r., Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.
[2] Ustawa z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 63, z późn. zm.
[3] Rozporządzenia Rady (WE) Nr 2157/2001/WE z 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (Dz. Urz. WE L 294 z 10.11.2001) oraz Dyrektywa Rady nr 2001/86/WE z 8 października 2001 r. uzupełniającej statut spółki europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników (Dz. Urz. WE L 294 z 10.11.2001).
[4] Ustawa z 4 marca 2005 roku o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz. U. z 2005 r., Nr 62, poz. 551.