Świadczenia nienależne od spółki z o.o.
Świadczenia nienależne od spółki z o.o.
1. Dywidenda a świadczenie nienależne
Wspólnicy, którzy wbrew przepisom prawa albo postanowieniom umowy spółki otrzymali jakiekolwiek świadczenia od spółki, obowiązani są do ich zwrotu. Przepis ten chroni zatem interesy spółki, w szczególności zaś trwałość i nienaruszalność kapitału zakładowego. Pośrednio zatem, poprzez ochronę mienia spółki, regulacja niniejsza chroni także interesy poszczególnych wspólników, w szczególności zaś udziałowców mniejszościowych najczęściej pozbawionych realnego wpływu na bieżący zarząd spółką. Przedmiotowy obowiązek wystąpi zarówno w sytuacjach, gdy świadczenie zostanie wydane z naruszeniem zakazów wynikających z postanowień prawa lub statutu spółki, jak również kiedy nie ziściły się przesłanki uprawniające do wypłaty danego świadczenia.
Pierwszy przypadek zaistnieje m.in. w sytuacjach opisanych w przepisach art. 192 k.s.h. Czy też, gdy umowa spółki zezwala na wykorzystanie określonego kapitału zapasowego lub rezerwowego na precyzyjnie wskazane cele, zaś przeznaczany jest on na wypłatę świadczeń dla wspólników. Z drugą grupą zdarzeń będziemy mieli do czynienia np. w związku z wypłatą zaliczki na dywidendę, gdy nie zostały spełnione wszystkie z warunków opisanych w ustawie.
2. Rodzaje świadczeń podlegających zwrotowi
Wobec faktu, że ustawa nie precyzuje, czy chodzi o świadczenia niepieniężne, czy też pieniężne, przyjąć należy iż przedmiotowa regulacja odnosi się do obu ich rodzajów. Obowiązek zwrotu obejmuje, więc zarówno środki pieniężne, jak również inne składniki mienia (dobra materialne oraz niematerialne), a nawet usługi. Dopiero, jeżeli zwrot świadczenia w naturze nie będzie możliwy, wspólnik zobowiązany będzie do zwrotu jego równowartości w pieniądzu. Przepis ten dotyczy tylko tych świadczeń, które są związane ze stosunkiem spółki, a nie obejmuje innych wypłat otrzymanych na podstawie odmiennych stosunków, np. w oparciu o odrębną umowę między spółką a wspólnikiem, bądź między udziałowcami. Poczynić wszakże należy istotne zastrzeżenie w odniesieniu do tzw. ukrytych wypłat. Mianowicie, niekiedy celem zakamuflowania faktu przekazywania wspólnikowi dodatkowych świadczeń, zawierana jest z nim umowa, w której wynagrodzenie jest zawyżone względem cen rynkowych. W takim wypadku możliwe jest stosowanie przepisów art. 195 k.s.h.
Chociaż zakres przedmiotowy omawianej instytucji jest bardzo szeroki, to w praktyce znajduje ona głównie zastosowanie przy wypłacie dywidend. Prawo do dywidendy wynika z zysku i uchwały o jego podziale. Wspólnicy mogą w uchwale czy też w umowie spółki postanowić, że nie będą dzielić zysku między siebie przez określony czas, w określonych warunkach i że będą przeznaczyć zysk na inne cele niż podział między wspólników. Bez podjęcia stosownej uchwały po stronie wspólnika nie powstaje wierzytelność z tytułu dywidendy, a pobrane świadczenie w tym zakresie jest świadczeniem bezprawnym.
3. Co z zaliczkami na poczet dywidendy
Więcej problemów sprawia natomiast objęcie jego dyspozycją zaliczek przekazywanych wspólnikom na poczet przyszłej dywidendy. Rozróżnić należy tutaj dwie odrębne sytuacje:
- zarząd wypłaca zaliczkę po spełnieniu się przesłanek do jej przyznania wskazanych w przepisach art. 194 k.s.h., tj. w szczególności, gdy istnieją środki na jej wypłatę, zatwierdzone sprawozdanie finansowe spółki za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk, rada nadzorcza wyraziła zgodę na ich wypłatę, a zarząd podjął stosowną uchwałę – w takim wypadku, nawet jeżeli na koniec roku okaże się, iż spółka nie wypracowała zysku, bądź zysk był mniejszy od sumy wypłaconych zaliczek, nie znajdzie zastosowania art. 195 k.s.h. – ustawa nie uzależnia bowiem wypłaty zaliczki na poczet dywidendy od osiągnięcia zysku za bieżący rok obrotowy,
- zarząd dokonał wypłaty w warunkach, w których przynajmniej jedna ze ww. przesłanek nie była spełniona albo środki na wypłaty zaliczek pochodziły z funduszy spółki przeznaczonych na inne cele – w tych przypadkach możliwe jest objęcie wspólników obowiązkiem zwrotu nienależnego świadczenia, o ile nie działali oni w dobrej wierze.
Sporne jest natomiast, jak należy traktować sytuacje opisane w punkcie 1, w których faktyczny zysk na koniec roku był mniejszy od sumy zaliczek, bądź spółka zanotowała stratę, a wspólnicy działali w dobrej wierze. Jeden z poglądów opowiada się za nałożeniem na wspólników obowiązku zwrotu zaliczek, co wynikać miałoby z samego charakteru świadczenia zaliczkowego, które należy finalnie rozliczyć po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego. Inny pogląd wskazuje, że jeżeli wypłata zaliczek spowoduje stratę w majątku spółki, powinna zostać pokryta z zysku w latach następnych. Świadczenie takie było bowiem wspólnikom należne, wobec ziszczenia się ustawowych i statutowych przesłanek do jego wypłaty.