Dochodzenie roszczeń…

Czy wspólnik może dochodzić samodzielnie roszczeń spółki cywilnej

Występujące w praktyce sporów sądowych oraz w orzecznictwie wątpliwości procesualne dotyczące pozycji procesowej wspólników spółki cywilnej w sprawie o roszczenia (wierzytelność) wchodzącą w skład majątku wspólnego tych wspólników, znalazło swój merytoryczny finał w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2011 roku (sygnatura akt: III CZP 130/2010), w której Sąd ten – rozstrzygając przedstawione mu przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne – zajął następujące stanowisko: „Wspólnik spółki cywilnej nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki.”.

To kolejne, ważkie dla praktyki sądowej orzeczenie Sądu Najwyższego, klaruje cywilnoprawną (procesową) konstrukcję uczestnictwa wspólników spółki cywilnej w sporze sądowym w sprawach cywilnych. Poczynając od orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 roku (sygnatura akt: I CK 109/2002), w którym Sąd Najwyższy potwierdził, że w sprawie przeciwko wspólnikom o świadczenie z tytułu zobowiązań spółki cywilnej nie występuje po ich stronie współuczestnictwo konieczne, obecnie Sąd Najwyższy „zajął się” sytuacją procesową wspólników spółki cywilnej jako strony czynnej procesu. Co znamienne w obu orzeczeniach, ocena prawna Sądu Najwyższego wypływała z analizy przepisów Kodeksu Cywilnego dotyczących charakteru prawnego majątku wspólników spółki cywilnej. I tak, zdaniem Sądu Najwyższego:

1. w zakresie „zobowiązań spółki cywilnej” – nie można mówić o łącznej wspólności tych zobowiązań, gdyż istniejąca między wspólnikami współwłasność łączna utrzymuje wyodrębnienie wspólnego majątku i jego niepodzielność, nie obejmuje jednakże pasywów. Zobowiązania takie należą bowiem do kategorii zobowiązań spółki, za które wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie (art. 864 Kodeksu Cywilnego). Przepis ten – jak celnie wywodzi Sąd Najwyższy – przesądza zatem o dopuszczalności indywidualnego występowania wspólnika po stronie pozwanej w sprawie, w której powództwo dotyczy zobowiązań spółki, gdyż wierzyciel może z tytułu tych zobowiązań, objętych solidarną odpowiedzialnością wspólników, pozwać tylko kilku wspólników lub tylko jednego z nich (art. 366 Kodeksu Cywilnego); zastrzec jednak należy, że na ogólnych zasadach (np. przy powództwie o ukształtowanie prawa) może wystąpić po stronie biernej współuczestnictwo konieczne wspólników spółki cywilnej;
2. w zakresie wierzytelności „spółki cywilnej” – istniejąca pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej współwłasności łączna majątku spółki cywilnej oznacza niepodzielność majątku oraz brak określenia wysokości udziałów przysługujących poszczególnym wspólnikom. Prawa wynikające z takiej współwłasności są więc wspólne (wspólne łącznie) – każdy ze wspólników spółki cywilnej jest więc współwłaścicielem majątku jako całości oraz każdej rzeczy i prawa wchodzących w jego skład. Przed rozwiązaniem spółki nie da się więc uzasadnić samodzielnej legitymacji wspólnika do żądania na własną rzecz wierzytelności objętej taką wspólnością.

W rezultacie, w sprawie o wierzytelność spółki cywilnej, wspólność praw rozstrzyga o istniejącym między wspólnikami spółki cywilnej współuczestnictwie materialnym (art. 72 § 1 pkt 1 KPC), ma ono również charakter współuczestnictwa koniecznego po stronie czynnej (art. 72 § 2 KPC), gdyż roszczenie takie jest ukierunkowane na powiększenie majątku wspólnego wspólników, a nie majątku odrębnego jednego z nich. Konsekwencją takiego współuczestnictwa (koniecznego) po stronie czynnej jest istnienie łącznej legitymacji procesowej, wymagającej występowanie w sprawie wszystkich uprawnionych w charakterze powodów.

Podsumowując, wspólnik spółki cywilnej nie jest samodzielnie legitymowany do odchodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki. Wspólnik może być jednakże indywidualnie pozwany w sprawie, w której powództwo dotyczy zobowiązań spółki cywilnej.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2011 roku (sygnatura akt: III CZP 130/2010)